Το Παγκόσμιο σκακιστικό πρωτάθλημα διεξάγεται για την ανάδειξη του Παγκόσμιου Πρωταθλητή στο σκάκι. Η διεκδίκηση του τίτλου είναι δυνατή από παίκτες ανεξαρτήτως φύλου.
Επιπρόσθετα, υπάρχει ξεχωριστή διοργάνωση μόνο για γυναίκες για τον τίτλο της "Παγκόσμιας Πρωταθλήτριας Σκακιού", καθώς και ξεχωριστά πρωταθλήματα για αντίστοιχους τίτλους σε διάφορες ηλικιακές κατηγορίες, αλλά και σε κατηγορίες όπου συμμετέχουν αποκλειστικά σκακιστικά προγράμματα υπολογιστών. Εκτός από τα προγράμματα αυτά, όλοι οι υπόλοιποι (ανεξαρτήτως ηλικίας) έχουν το δικαίωμα να διεκδικήσουν τίτλους ανωτέρων κατηγοριών.
Μεταξύ του διαστήματος 1993-2006 υπήρχε διένεξη στο σκακιστικό κόσμο για το ποιός είναι ο Παγκόσμιος Πρωταθλητής. Μέρος της διένεξης αυτής είχε προέλθει από το γεγονός ότι έως τις αρχές της δεκαετίας του '90, ο τίτλος του Παγκόσμιου Πρωταθλητή καθοριζόταν από μεμονωμένα ματς διψήφιου αριθμού παρτίδων μεταξύ του κατόχου του τίτλου και ενός διεκδικητή, ο οποίος είχε προηγουμένως αποκτήσει το δικαίωμα να αναμετρηθεί μαζί του κερδίζοντας στον κύκλο του Τουρνουά των Υποψηφίων. Σε όλες τις παρτίδες ακολουθούταν η "κλασική" (μακρά) διάρκεια χρόνου. Οι διοργανώσεις της FIDE από το 1997 και μετά διεξάγονταν με τη συμμετοχή περισσοτέρων των 100 παικτών με σύστημα νοκ-άουτ, οι δε παρτίδες είχαν υποχρεωτικά αρκετά μικρότερη διάρκεια. Στο τέλος κάθε γύρου, τυχούσες ισοπαλίες μεταξύ παικτών επιλύονταν με πολύ γρήγορες παρτίδες (διάρκειας μερικών λεπτών) ράπιντ ή μπλιτς. Πολλοί θεωρούσαν ότι το σύστημα αυτό δεν ήταν το πιο αντικειμενικό στην ανάδειξη του καλύτερου παίκτη. Γνωστοί γκρανμαίτρ όπως οι Κασπάροβ και Κράμνικ αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στη νέα μορφή των τουρνουά αυτών. Το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα της FIDE το 2005 προσπάθησε να επιλύσει τα προβλήματα αυτά εισάγοντας ένα νέο τρόπο ανάδειξης του Παγκόσμιου Πρωταθλητή με τη συμμετοχή μικρού αριθμού κορυφαίων παικτών σε τουρνουά διπλών παρτίδων.
Παρόλα αυτά, τα κλασσικά ματς διεκδίκησης και υπεράσπισης του τίτλου συνέχισαν να γίνονται με παραδοσιακές συνθήκες από τους παίκτες που αντιτίθενταν στη FIDE. Ο Βλαντιμίρ Κράμνικ θεωρούταν ως ο "Κλασσικός" Παγκόσμιος Πρωταθλητής (έχοντας νικήσει τον τελευταίο αδιαφιλονίκητο Παγκόσμιο Πρωταθλητή Γκάρι Κασπάροβ το 2000, και φέροντας ισοπαλία το 2004 με τον διεκδικητή Πέτερ Λέκο). Η FIDE αναγνωρίζε ως Παγκόσμιο Πρωταθλητή εκείνον που προέκυπτε από τα τουρνουά της, με τελευταίο τον Βέσελιν Τοπάλοβ, νικητή του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος της FIDE το 2005.
Κασπάροβ και Καρπόφ από το παγκόσμιο πρωτάθλημα του 1985
Η μακρόχρονη αυτή διαφωνία επιλύθηκε οριστικά τον Οκτώβριο του 2006 με την αναμέτρηση Κράμνικ-Τοπάλοβ η οποία έλαβε χώρα στην Ελίστα, πρωτεύουσα της Δημοκρατίας της Καλμυκίας, μέλος της νυν Ρωσικής Ομοσπονδίας. Σε ματς 12 παρτίδων, οι παίκτες αναδείχθηκαν ισόπαλοι 6-6. Ακολούθησαν 4 παρτίδες "τάι-μπρείκ" γρήγορου (ράπιντ) σκακιού, στις οποίες επικράτησε ο Κράμνικ με σκορ 2,5-1,5 και αναδείχθηκε ως ο Επίσημος (Αδιαφιλονίκητος) Παγκόσμιος Πρωταθλητής Σκακιού.
Ο Παγκόσμιος Πρωταθλητής δεν είναι απαραίτητα ο παίκτης με τη μεγαλύτερη βαθμολογία ΕΛΟ: Παραδείγματος χάρη, παρόλη τη νίκη του Κράμνικ έναντι του Τοπάλοβ, στη λίστα ΕΛΟ του Ιανουαρίου 2007, ο Τοπάλοβ παραμένει πρώτος, με τον Κράμνικ να καταλαμβάνει την τρίτη θέση.
Το επόμενο παγκόσμιο πρωτάθλημα θα γίνει στη Σόφια, τον Απρίλιο του 2010.
Παγκόσμιοι Πρωταθλητές Σκακιού
Ανεπίσημοι Παγκόσμιοι Πρωταθλητές
- Ρούι Λόπεθ ντε Σεγκούρα, ~1560, Ισπανία
- Πάολο Μπόι και Λεονάρντο ντα Κούτρι, ~1575, Ιταλία
- Αλεσσάντρο Σάλβιο, ~1600, Ιταλία
- Τζοακίνο Γρέκο, ~1620, Ιταλία
- Λεγκάλ ντε Κερμέρ, ~1730–1747, Γαλλία
- Φρανσουά-Αντρέ Φιλιντόρ, ~1747–1795, Γαλλία
- Αλεσάντρ Ντεσαπέλ, ~1800–1820, Γαλλία
- Λουί ντε λα Μπουρντοναί, ~1820–1840, Γαλλία
- Χάουαρντ Στώντον, 1843–1851, Αγγλία
- Άντολφ Άντερσεν, 1851–1858, Γερμανία
- Πωλ Μόρφυ, 1858–1859, ΗΠΑ
- Άντολφ Άντερσεν, 1858–1866, Γερμανία
- Βίλελμ Στάινιτς, 1866–1886, Αυστρία
Επίσημοι (αδιαφιλονίκητοι) Παγκόσμιοι Πρωταθλητές
- Βίλελμ Στάινιτς, 1886–1894, Αυστρία/ΗΠΑ
- Εμάνουελ Λάσκερ, 1894–1921, Γερμανία
- Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα, 1921–1927, Κούβα
- Αλεξάντερ Αλιέχιν, 1927–1935, Ρωσία/Γαλλία
- Μαξ Όυβε, 1935-1937, Ολλανδία
- Αλεξάντερ Αλιέχιν, 1937–1946, Σοβιετική Ένωση
- Μιχαήλ Μποτβίννικ, 1948–1957, Σοβιετική Ένωση
- Βασίλι Σμυσλόβ, 1957–1958, Σοβιετική Ένωση
- Μιχαήλ Μποτβίννικ, 1958–1960, Σοβιετική Ένωση
- Μιχαήλ Ταλ, 1960–1961, Σοβιετική Ένωση
- Μιχαήλ Μποτβίννικ, 1961–1963, Σοβιετική Ένωση
- Τίγκραν Πετροσιάν, 1963–1969, Σοβιετική Ένωση
- Μπόρις Σπάσκυ, 1969–1972, Σοβιετική Ένωση
- Μπόμπι Φίσερ, 1972–1975, ΗΠΑ
- Ανατόλι Κάρποβ, 1975–1985, Σοβιετική Ένωση
- Γκάρι Κασπάροβ, 1985–1993, Σοβιετική Ένωση/Ρωσία
- Βλαντιμίρ Κράμνικ, 2006–2007, Ρωσία
- Βισβανάθαν Άναντ, 2007–παρόν, Ινδία
"Κλασικοί" Παγκόσμιοι Πρωταθλητές (1993 - 2006)
- Γκάρι Κασπάροβ, 1993–2000, Ρωσία
- Βλαντιμίρ Κράμνικ, 2000–2006, Ρωσία
Παγκόσμιοι Πρωταθλητές FIDE (1993 - 2006)
- Ανατόλι Κάρποβ, 1993–1999, Ρωσία
- Αλεξάντερ Χάλιφμαν, 1999–2000, Ρωσία
- Βισβανάθαν Άναντ, 2000–2002, Ινδία
- Ρουσλάν Πονομάριοβ, 2002–2004, Ουκρανία
- Ρουστάμ Κασιμτζάνοβ, 2004–2005, Ουζμπεκιστάν
- Βέσελιν Τοπάλοβ, 2005–2006, Βουλγαρία
Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Γυναικών
Παγκόσμιες Πρωταθλήτριες
- Βέρα Μέντσικ, 1927–1944, Αγγλία
- Λουντμίλα Ρουντένκο, 1950–1953, Σοβιετική Ένωση
- Ελίζαμπεθ Μπίκοβα, 1953–1956, Σοβιετική Ένωση
- Όλγα Ρούμπζοβα, 1956–1958, Σοβιετική Ένωση
- Ελίζαμπεθ Μπίκοβα, 1958–1962, Σοβιετική Ένωση
- Νόνα Γκαπριντασβίλι, 1962–1978, Γεωργία
- Μάγια Τσιμπουρντανίτζε, 1978–1991, Γεωργία
- Ζίε Ζουν, 1991–1996, Κίνα
- Ζούζα Πόλγκαρ, 1996–1999, Ουγγαρία
- Ζίε Ζουν, 1999–2001, Κίνα
- Ζου Τσεν, 2001–2004, Κίνα
- Αντοανέτα Στεφάνοβα, 2004–2006, Βουλγαρία
- Ζου Γιούχουα, 2006–2008, Κίνα
- Αλεξάνδρα Κοστένιουκ, 2008–παρόν, Ρωσία