Το συναίσθημα, σύμμαχος και εχθρός τού καλλιτέχνη

Το συναίσθημα αποτελεί τον πιο αμφιλεγόμενο και αμφισβητούμενο παράγοντα τής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Είναι γεγονός, σχεδόν κοινά παραδεκτό, ότι το συναίσθημα μπορεί να αποτελέσει παγίδα για το έργο τέχνης. Είναι όμως αντίστοιχα παράδοξο να συνιστάται η αποφυγή, άρα ο αποκλεισμός από τη δημιουργική διαδικασία, τού εντονότερου θυμικού στοιχείου που είναι το συναίσθημα. Και αν το πρόβλημα είναι υπαρκτό σε κάθε τέχνη, όταν αγγίζουμε τη φωτογραφία και ακόμα περισσότερο τον κινηματογράφο, τέχνες που έχουν σαν πρώτη ύλη την ίδια την πραγματικότητα και τη ζωή, τότε το πρόβλημα γίνεται εκρηκτικό. Τις συντριπτικά περισσότερες φορές, όταν το συναίσθημα κάνει φανερή την παρουσία του, έχουμε σαν αποτέλεσμα έργα επιφανειακά, μονοσήμαντα, λαϊκίστικα και επίπεδα, που εξαντλούνται στην κατανάλωση τού συναισθήματος καταπνίγοντας οποιαδήποτε καλλιτεχνική πρόταση. Έργα, όμως, που στερούνται παντελώς συναισθήματος ή επιμελώς το καταπνίγουν είναι σχεδόν αδύνατον να μεγαλουργήσουν. Μπορεί τέτοια έργα να διακρίνονται για το καλλιτεχνικό τους ύφος, μπορεί η παρουσία και η ικανότητα τού καλλιτέχνη να είναι φανερές και αξιόλογες, αλλά συνήθως θα απουσιάζει η υπερβατική διάσταση που θα επιτρέπει στα έργα να απογειωθούν. Η απάντηση σε ένα τέτοιο διχαστικό πρόβλημα δεν είναι ούτε απλή ούτε ενιαία. Άλλωστε εν προκειμένω ένας συγκερασμός, γιατί αυτόν αναζητούμε, θα συνιστά ταυτόχρονα και μια καλλιτεχνική πρόταση. Με μεγάλο τον κίνδυνο υπεραπλούστευσης μπορεί κανείς να επισημάνει τρία σημεία απαραίτητα για τη διατύπωση ενός πειστικού συγκερασμού που θα εξασφαλίσει την παρουσία τού συναισθήματος, αλλά και την υποταγή του στην καλλιτεχνική πρόταση. Πρώτον: η σημασία ενός έργου, η οποία είναι άμεσα συνδεδεμένη με το είδος και με την ένταση τής απόλαυσης που προκαλεί, εξαρτάται από τη συγκίνηση που το ίδιο το έργο εμπεριέχει και ταυτόχρονα αποδεσμεύει. Και η συγκίνηση είναι πάντοτε συνδυασμός συναισθημάτων, εμπειριών, γνώσεων, καλλιτεχνικών επιλογών, αλλά, προπάντων, αντιθέσεων. Των αντιθέσεων που εξασφαλίζει η απαραίτητη παρουσία τού θυμικού και τού διανοητικού στοιχείου. Σε διαφορετικές δόσεις βέβαια για κάθε καλλιτέχνη. Δεύτερον: το συναίσθημα που είναι στην αφετηρία ή και στο περιεχόμενο ενός έργου πρέπει να είναι τόσο βαθιά χωνεμένο, ώστε ο ίδιος ο καλλιτέχνης να το λησμονεί. Αν το συναίσθημα είναι απόλυτα διαγεγραμμένο, ορισμένο, διατυπωμένο και αντιληπτό, αν δηλαδή κινείται στην επιφάνεια, είναι σχεδόν σίγουρο ότι επιφανειακό θα είναι και το αποτέλεσμα. Τρίτον: το συναίσθημα συνιστά από μόνο του μια τόσο καταλυτική παρουσία, που αν δεν αναζητηθεί ένα αντίβαρο, θα ταυτιστεί με το έργο, με αποτέλεσμα να εκμηδενίσει τις αντιθέσεις και να εξαφανίσει τη συγκίνηση. Αν το συναίσθημα αντλεί τη γέννησή του από τη ζωή, το αντίβαρό του θα αντλήσει τη δική του από την τέχνη. Έτσι θα επιτευχθεί ο αντίλογος θυμικού-διανοητικού, τέχνης-ζωής. Το πλέξιμο των αντιθέτων, η αντιστάθμιση των συναισθημάτων, αποτελούν και την πιο καθοριστική συμβολή τού καλλιτέχνη στη δημιουργία. Και πάντως την πιο συνειδητή παρέμβασή του. Ο καλλιτέχνης δηλαδή πρέπει να συνειδητοποιεί συνεχώς ότι το συναίσθημα είναι σύμμαχος και εχθρός του ταυτόχρονα. Και ότι όσο η συμβολή του μεγαλώνει, τόσο πρέπει να εφευρίσκονται αποτελεσματικότερες άμυνες. Η διαδικασία αυτή, όταν πετυχαίνει, προσδίδει στο έργο ένταση, δύναμη, πάθος και, τελικά, συγκίνηση.