Ο μύθος δημιουργήθηκε από ένα Γερμανό λόγιο, τον Carl Iken  ο οποίος σε μια επιστολή του στον Στέφανο Κανέλο, (από τους σημαντικότερους του Νεοελληνικού διαφωτισμού) του έλεγε πως οι Οθωμανοί απαγόρευαν τη δημιουργία σχολείων (αποτελεί την πρώτη αναφορά για το κρυφό σχολειό).[1] Οι διανοούμενοι αγωνιστές τουλάχιστον, γνώριζαν ότι η ελευθερία θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με την υποστήριξη της Ευρώπης. Ο Κάρολος Ικεν είπε χαρακτηριστικά: "Οι Τούρκοι εμπόδιζαν τα σχολεία αυστηρότερα και από τας εκκλησίας".[2]  Μ΄ αυτό και με  άλλα έγινε η σύνδεση της θρησκείας (εκκλησίας) με τα γράμματα (σχολείο). Ο Στέφανος Κανέλος που μας τα μαρτυρεί, εκτός των άλλων τα λέει για να δικαιολογήσει στους Ευρωπαίους το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των Ελλήνων. Το αυθεντικό της επιστολής του Στέφανου Κανέλου δημοσιεύτηκε το 1872 στην εφημερίδα ‘Κλειώ’ . [3]

Πώς οι Έλληνες θεωρούσαν τη θρησκεία συνδεδεμένη με τα γράμματα (σχολεία) αφού ο ίδιος ο Στέφανος Κανέλoς λέει πως πολύ λίγοι μητροπολίτες ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση των κατακτημένων και εμπόδιζαν τη λειτουργία σχολείων για να μη δίνουν χρήματα; [4]

Ο μύθος του κρυφού σχολειού περνάει κατά βάση από το ρητορικό λόγο γιατί μπορεί εύκολα να φορτίσει το συναισθηματισμό ενώ αντίθετα στην ιστορία της εκπαίδευσης δύσκολα μπορεί να περάσει λόγω έλλειψης ιστορικών μαρτυριών. Θέλοντας να διασφαλίσει η Ελλάδα τη μελλοντική της θέση στην οικογένεια της Ευρώπης, είναι φυσικό να επιδιώκει να εξάρει τις αρετές του έθνους. Το θέμα του κρυφού σχολειού βοηθούσε αυτή την έξαρση. Ήθελαν να συγκινήσουν την Ευρώπη λέγοντας ότι, τη σκληρή σκλαβιά προσπάθησαν να την αντέξουν με τη βοήθεια της παιδείας την οποία συνδέουν με την κλασσική αρχαιότητα.[5]

Το 1881 ο Γρηγόριος Χασιώτης  στο πλαίσιο του φιλελληνισμού και της προβολής των Ελληνικών αρετών προς τα έξω, γράφει στην ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης στα γαλλικά, όπου υποστηρίζει την ύπαρξη του κρυφού σχολειού.[6]

  Στέφανος Κανέλος