Η έκρηξη που έγινε το 17ο αι. π.Χ., εξακολουθεί να προκαλεί το ενδιαφέρον των ερευνητών και να εξάπτει τη φαντασία του κοινού.
Ήταν κολοσσιαία, πιθανώς η μεγαλύτερη που γνώρισε ποτέ ο άνθρωπος, και έχει μελετηθεί περισσότερο από κάθε άλλη. Έχει βαπτιστεί δε από τους επιστήμονες, λόγω του αποτελέσματός της, Μινωικό γεγονός.

Κυρίως το ερώτημα αν η έκρηξη του ηφαιστείου ήταν η αιτία που προκάλεσε την κατάρρευση του Μινωικού πολιτισμού, διχάζει μέχρι σήμερα τους επιστήμονες και πυροδοτεί συζητήσεις. Το θέμα ήρθε πάλι στην επικαιρότητα, μετά τις πρόσφατες ανακαλύψεις Αμερικανών ερευνητών, οι οποίες δικαιώνουν εν μέρει τον αρχαιολόγο Σπύρο Μαρινάτο, που από το 1939 ήταν πεπεισμένος για τις συνέπειες της έκρηξης στη Μινωική Κρήτη, ωστόσο η θεωρία του είχε τότε αμφισβητηθεί. Οι ερευνητές ισχυρίζονται τώρα ότι η έκρηξη ήταν η αιτία της πτώσης του Μινωικού Πολιτισμού.

Εκεί που διαφωνούν οι Αμερικανοί με τον Έλληνα αρχαιολόγο είναι στη χρονολόγηση της έκρηξης. Οι νέες ανακαλύψεις την τοποθετούν στο 1645-1650 π.Χ., δηλαδή 150 χρόνια νωρίτερα από την εκτίμηση του Σπ. Μαρινάτου. Τη χρονολογία αυτή έχουν υποδείξει από το 1987 Δανοί επιστήμονες, που ανακάλυψαν θηραϊκή τέφρα στους πάγους της Γροιλανδίας!

Όπως γράφει η εφημερίδα "Τα Νέα", ο Κ. Φλόιντ Μακόι, καθηγητής της Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο της Χαβάης, μελέτησε εκτενώς την ιστορία του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Επισκέφτηκε πολλές φορές τη χώρα μας, συνεργάστηκε με Έλληνες συναδέλφους του και πραγματοποίησε γεωλογικές έρευνες στο νησί και στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου. Έτσι, πριν λίγο καιρό, ολοκλήρωσε μια εργασία στην οποία, ουσιαστικά, επιχειρεί να κατανοήσει τις συνθήκες τις μεγάλης έκρηξης. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, η έκρηξη ήταν η σφοδρότερη που απ΄ ότι γνωρίζουμε έχει σημειωθεί τα τελευταία 10.000 χρόνια. Ήταν της τάξεως των 7 βαθμών, έναντι των 6 που είχε υπολογιστεί μέχρι πρότινος. Γεγονός που δεκαπλασιάζει την ισχύ της, ενώ οι συνέπειές της στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, διήρκεσαν αιώνες ολόκληρους.

Το χρονικό του μεγάλου... μπουμ
Μιλήσαμε με το διευθυντή Ερευνών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Αστεροσκοπείου Αθηνών, δρα Γεράσιμο Παπαδόπουλο, ο οποίος μας περιέγραψε το χρονικό της μεγάλης έκρηξης.
Το 1650 π.Χ., η Σαντορίνη, η Θηρασιά και το Ασπρονήσι αποτελούσαν ένα νησί, το οποίο υψωνόταν περίπου 1.200 μέτρα επάνω από τη θάλασσα.
Ο κ. Παπαδόπουλος πιθανολογεί ότι μήνες ή και χρόνια πριν από την έκρηξη, μπορεί να προηγήθηκαν μεγάλοι τεκτονικοί σεισμοί, οι οποίοι ήταν καταστροφικοί για το χώρο του νοτιοανατολικού Αιγαίου.
Εν πάση περιπτώσει, λίγο πριν τη μεγάλη έκρηξη το ηφαίστειο προειδοποίησε με σεισμούς, ίσως και με μικρές ηφαιστειακές εκρήξεις. Όμως το καθαυτό γεωλογικό γεγονός, εκτιμούν σήμερα οι ηφαιστειολόγοι, διήρκεσε 72 ώρες.
Στο διάστημα αυτό, μέσα από τον κώνο του ηφαιστείου εκτοξεύθηκαν εκατομμύρια τόνοι ηφαιστειακής τέφρας, λάβας και πετρωμάτων (με ταχύτητα 1.000 χλμ. την ώρα - όση και η ταχύτητα του ήχου). Ο κώνος άδειασε και κατέρρευσε. Το μισό νησί, 83 τετρ. χιλιόμετρα ορεινής γης, εξαφανίστηκε. Ο, τι απέμεινε ήταν τα τρία νησιά που υπάρχουν μέχρι σήμερα. Κατόπιν το ηφαίστειο ησύχασε.

Τσουνάμι στην Κρήτη
Όμως η φυσική καταστροφή δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί. Η κατάρρευση του κώνου, δημιούργησε γιγαντιαίο παλιρροϊκό κύμα (τσουνάμι), που διασπάστηκε σε ομόκεντρους κύκλους. Τα κύματα έφτασαν μέχρι την Πελοπόννησο, τα παράλια της Τουρκίας, της Ρόδου, της Αδριατικής, της Κρήτης.
Μέχρι προσφάτως το Μινωικό τσουνάμι, όπως λέγεται, ήταν μια ανεπιβεβαίωτη θεωρία των επιστημόνων, την οποία πιστοποίησε ο δρ Παπαδόπουλος με πρόσφατες έρευνές του. Πώς; "Σήμερα", λέει, " μπορούμε να εντοπίσουμε παλαιό τσουναμι, δηλαδή τσουνάμι που έχει συμβεί ακόμα και σε προϊστορικούς χρόνους. Ανοίγουμε μια τάφρο 2-3 μέτρα κάθετα προς την ακτογραμμή και αναζητούμε στα στρώματα του υπεδάφους το χαρακτηριστικό εκείνο στρώμα θαλάσσιας άμμου, που αφήνει ένα τέτοιο κύμα. Αυτή τη μέθοδο εφαρμόσαμε, μαζί με Ιάπωνες συναδέλφους, στο Αιγαίο με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Βρήκαμε στην Κρήτη και σε παράκτιες θέσεις της Μικράς Ασίας, τις γεωλογικές αποδείξεις που επιβεβαιώνουν ότι, ναι, υπήρξε το Μινωικό τσουνάμι".
Το παλιρροϊκό κύμα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του κ. Παπαδόπουλου, είχε ύψος 25-30 μέτρα κοντά στην πηγή του, και έφτασε στην Κρήτη 10-12 μέτρα, μέσα σε λιγότερο από 1 ώρα, ενώ διαδοχικά κύματα συνέχισαν να λεηλατούν τις ακτές του νησιού για περίπου 12 ώρες μέχρι να καλμάρουν.

Επιπτώσεις στο κλίμα
Όμως μιας τέτοιας κλίμακας ηφαιστειακή έκρηξη, όπως επισημαίνει ο επιστήμονας, υπάρχει πιθανότητα να είχε και άλλες επιπτώσεις. "Η τέφρα με τη βοήθεια των ανέμων απλώθηκε σε τεράστια έκταση κατακλύζοντας την ατμόσφαιρα επάνω από την Ανατολική Μεσόγειο (έχουν βρεθεί ίχνη στο Δέλτα του Νείλου και το Σουέζ) και σκοτεινιάζοντας για μερικά εικοσιτετράωρα την ευρύτερη περιοχή. Επίσης, όταν κατακάθισε, μπορεί να κάλυψε και να κατέστρεψε μεγάλες εκτάσεις με αγροτικές καλλιέργειες προκαλώντας σιτοδεία, ή να μόλυνε τους υδροφόρους ορίζοντες".
Άλλοι επιστήμονες, κάνουν λόγο για πτώση της θερμοκρασίας και αλλαγή του κλίματος. Υποστηρίζουν οτι ενδεχομένως να προκλήθηκε ηφαιστειακός χειμώνας και οι εποχές να εξαφανίστηκαν.
Μέσα σ΄ αυτή την κοσμοχαλασιά (που πολλοί πιστεύουν ότι τροφοδότησε τις ιστορίες της Βίβλου για την Έξοδο των Εβραίων από την Αίγυπτο) βρέθηκε η Μινωική Κρήτη.
Ο Αμερικανός καθηγητής Μακόι, σύμφωνα με ¨"Τα Νέα", υποστηρίζει ότι τα κύματα που έπληξαν το νησί, κατάφεραν σοβαρά χτυπήματα σε λιμάνια, στόλους, στην ναυτιλιακή οικονομία του τόπου. Άλλοι υποστηρίζουν πως αυτές οι αναταράξεις ίσως προκάλεσαν αμφισβήτηση των θρησκευτικών και πολιτικών αρχών. Κι αυτό μπορεί να οδήγησε σε κοινωνικές ανακατατάξεις και πιθανόν σε εμφύλιο πόλεμο στη γη των Κρητών, σηματοδοτώντας την παρακμή του πολιτισμού τους.
Για το ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης επηρέασε το Μινωικό Πολιτισμό, είναι πεπεισμένο το μεγαλύτερο μέρος της επιστημονικής κοινότητας. Ωστόσο, δεν υπάρχουν αποδείξεις που να επιβεβαιώνουν πως αυτό ήταν το κύριο αίτιο της πτώσης των Μινωιτών.
Όπως λέει η αρχαιολόγος κ. Στέλλα Ραφτοπούλου, " υπάρχει πιθανότητα η πτώση του Μινωικού Πολιτισμού να οφείλεται σε μια πιο σταδιακή μεταβολή, η οποία είχε ξεκινήσει πριν την έκρηξη του ηφαιστείου. Το θέμα είναι οτι δεν μπορούμε να συνδυάσουμε με απόλυτη βεβαιότητα στοιχεία αρχαιολογικά με γεωλογικά ή ηφαιστειακά. Η μόνη ελπίδα, είναι να κατορθώσουμε να χρονολογήσουμε κάτι με ακρίβεια".

Οι... πληγές της Αιγύπτου
Πολλοί γεωλόγοι, εντομολόγοι και μετεωρολόγοι έχουν επιχειρήσει να ερμηνεύσουν τις 10 πληγές του Φαραώ ως επακόλουθα φαινόμενα της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Κάποιοι μάλιστα, θεωρούν την Έξοδο των Εβραίων από την Αίγυπτο, που τοποθετείται στο ίδιο περίπου χρονικό διάστημα, συνέπεια της έκρηξης. Υποστηρίζουν επίσης ότι η άνυδρη γη της Αιγύπτου, υπέστη πρωτοφανείς νεροποντές, που είχαν ως αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό των εντόμων. Αυτό είναι δυνατόν να προκάλεσε σειρά επιδημιών που έπληξαν ανθρώπους και ζώα.
Η ιστορική καταστροφή της Σαντορίνης το 1650 π.Χ., έχει τροφοδοτήσει, επίσης, και το θρύλο της χαμένης Ατλαντίδος, κυρίως εξαιτίας της εξαφάνισης του νησιού.
 

(7μερες TV Τεύχος 714)