Τα μνημεία

Το Τείχος

Μπαίνοντας στην πόλη βλέπει περνά κανείς από την Πύλη, απομεινάρι του τείχους του Μεσολογγίου. Το σημερινό τείχος, στα ίχνη του τείχους της Τρίτης Πολιορκίας, κατασκευάστηκε με εντολή του Όθωνα το 1838. Το τείχος αυτό είχε δυο πύλες από τις οποίες μόνο η μια σώζεται μέχρι σήμερα. Η άλλη ήταν δίπλα στο Ηρώον κοντά στην θέση "κανόνι" (ντάπια Φραγκλίνου) και οδηγούσε στο Αιτωλικό. Δυστυχώς ένα μεγάλο μέρος του Τείχους (το Ανατολικό) καταστράφηκε το 1890, όταν κατασκευάστηκε η Σιδηροδρομική Γραμμή και ο Σιδηροδρομικός Σταθμός του ΣΒΔΕ.

Ο κήπος των Ηρώων (το Ηρώο)

Ο Κήπος των Ηρώων έγινε από πρωτοβουλία του Ιωάννη Καποδίστρια στις 14 Μαΐου 1829. Ένα χρόνο νωρίτερα κατ' εντολή του βασιλιά Όθωνα με ειδική τελετή είχαν τοποθετηθεί τα οστά των ηρώων σε τύμβο - απομίμηση μυκηναϊκού - που περιηλήφθη στο συγκρότημα του Κήπου, και είχε δοθεί εντολή για δημιουργία του τείχους στα ίχνη του "φράχτη" (το χωμάτινο ανάχωμα που είχε κατασκευάσει ο Αθανάσιος Ραζηκώτσικας). Δύο πολιορκίες άντεξε αυτό το σπουδαίο οχυρωματικό έργο με τις περίφημες "τάπιες". Μέσα στον κήπο βρίσκεται και το μνημείο του Μάρκου Μπότσαρη που στήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 1838 κατά την επίσκεψη του Όθωνα και της Αμαλίας. Μπροστά από τον Κήπο βρίσκεται το ταπεινό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής στο οποίο συνήλθε η Επιτροπή του Αγώνα στις 6 Απριλίου 1826 και αποφάσισε την Έξοδο.

Ο ανεμόμυλος

Ανεγέρθηκε το 1962 με τις προσπάθειες του σωματείου "Αιτωλική Εταιρεία" στην ίδια θέση όπου βρισκόταν και ο ανεμόμυλος κατά την επανασταστική περίοδο και σε μικρογραφία, για να θυμίζει τη μεγάλη θυσία του σεπτού ιεράρχη Ιωσήφ Ρωγών. Κατά τους χρόνους της επανάστασης, ο ανεμόμυλος ήταν χτισμένος σε μια νησίδα μεσημβρινά του Μεσολογγίου και σε απόσταση 150 μέτρων από την πόλη. Όταν εγκαταλείφθηκε ο Προκοπάνιστος και ο εχθρικός στόλος μπήκε στη λιμνοθάλασσα, οι Μεσολογγίτες αναγκάστηκαν να τον οχυρώσουν (Ιούλης 1825) μ' ένα κανονιοστάσιο για να προστατεύει την πόλη από τη νότια πλευρά. Το κανονιοστάσιο του ανεμόμυλου λειτουργούσε μέχρι την τελευταία στιγμή της Εξόδου, οπότε κατέφυγε σ' αυτόν (ύστερα από το σύνθημα "πίσω-πίσω") ο επίσκοπος Ιωσήφ και γράφτηκε ο τραγικός επίλογός της. Αφού κράτησαν τους Τούρκους 2 μέρες, το ξημέρωμα της Μ. Δευτέρας, έβαλε φωτιά στο τελευταίο μπαρούτι και ανατινάχτηκαν, μαζί με τους εχθρούς. Τα ερείπια του ανεμόμυλου σώζονταν μέχρι το 1880 και με την ισοπέδωσή τους έγινε το φερώνυμο καφενείο και στη συνέχεια ο σημερινός ανεμόμυλος.